CHECKPOINT

Τα δεινά του έρωτα

από τον έρωτα του Σωκράτη στην Έμμα Μποβαρύ

και από τη θεά Αφροδίτη στον Άγιο Βαλεντίνο

Οι παραδοσιακές κοινωνίες πάντοτε αντιμετωπίζουν με δέος και φόβο τον έρωτα. H περισσή δύναμη και η αινιγματική τρέλλα του έρωτα μπορεί να προκαλέσει διατάραξη της οικογενειακής και κοινωνικής τάξης και ενίοτε της θεϊκής. Και έτσι να οδηγήσει τους ερωτευμένους με αποκοτιά στην ανυπακοή, την προδοσία, την ατίμωση, την εξορία, το φόνο και το θάνατο. « μήδ’ όνομα καλό, μήδ’ αρετή από σε μπορεί να βγει» (Ευριπίδη «Μήδεια», μτφρ. Π. Πρεβελάκη)

Την εποχή των απελευθερωτικών κινημάτων του ’60, οι δυτικές κοινωνίες γνώρισαν την ερωτική επανάσταση και ο έρωτας εισέβαλε στον δημόσιο χώρο ως αναπαλλοτρίωτο ατομικό δικαίωμα σαρώνοντας κοινωνικές παραδόσεις, εξουσιαστικές σχέσεις και προκαταλήψεις αιώνων ολοκληρώνοντας το νεωτερικό έργο της βιομηχανικής επανάστασης.

Ακόμη και απαλλαγμένος από το δέος ο έρωτας εξακολουθεί να μας φοβίζει. Τι συμβαίνει ?

Αν παλαιότερα ο έρωτας με την ασίγαστη ένταση του πάθους του αντιμετωπιζόταν ως αρρώστια επικίνδυνη για την παραδοσιακή κοινωνική συνοχή και οργάνωση, σήμερα η ελευθεριακή δυτική κουλτούρα του εαυτού θεωρεί το ερωτικό πάθος νοσηρό γιατί προκαλεί εθιστική εξάρτηση που βλάπτει σοβαρά την ατομική ψυχοσωματική μας υγεία.

Σε μιαν εποχή ρευστότητας τις υπέρτατες σύγχρονες κοινωνικές αξίες της ατομικής ελευθερίας, της αέναης ευελιξίας και διαθεσιμότητας μοιάζει να τις υποστηρίζουν καλύτερα οι συμβατικές σχέσεις και η μοναχική ζωή, ενώ την πλήξη και τη μονοτονία τους διασκεδάζει προσωρινά με αναζωογονητικά διαλείμματα ο έρωτας του ελεύθερου χρόνου, του Σαββατοκύριακου, των καλοκαιρινών διακοπών ή ακόμη της μιας και μοναδικής μέρας ή νύχτας.

Τους καιρούς της ελεύθερης ατομικής επιλογής ο έρωτας εξακολουθεί να μας τρομοκρατεί, επειδή επιζητεί την άνευ όρων και ορίων αφοσίωση και δέσμευση.

Η αφοσίωση, η δέσμευση, η επιμονή και η υπομονή φωλιάζουν σήμερα μόνο στα επιστημονικά και τεχνολογικά εργαστήρια που παράγουν τα σύγχρονα θαύματα. Έξω βυθιζόμαστε πότε στα συναρπαστικά κύματα της ανανέωσης και πότε στα θολά νερά της βαρεμάρας.

Στο αρχαιότερο μνημείο της δυτικής λογοτεχνίας που διαπραγματεύεται τη φύση του έρωτα, στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα, ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι σκοπός του έρωτα είναι η αθανασία, καθώς με τη μεσολάβηση του οι θνητοί γονιμοποιούν, εγκυμονούν και γενούν είτε παιδιά είτε έργα, λόγους και ιδέες, που κληρονομούν οι μεταγενέστεροι.

Στην εποχή μας όμως ο έρωτας, όπως και η ανθρώπινη ζωή, δεν αποτελεί παρά μια αέναη περιπέτεια χωρίς σταθερό προορισμό. Σήμερα δεν μπορούμε να διανοηθούμε το μέλλον καθώς ζούμε σ’ ένα διαρκές παρόν που μεταβάλλεται με ασύλληπτους ρυθμούς. Δεν μπορούμε να ησυχάσουμε σαγηνεμένοι από τους θριάμβους και τις υποσχέσεις της καταναλωτικής ελευθερίας και ευδαιμονίας και το άγχος της ανασφάλειας που προκαλούν. Νιώθουμε διαρκώς ανικανοποίητοι με την αίσθηση της αποτυχίας και του αποκλεισμού να καραδοκεί. Απωθούμε και ξορκίζουμε τον ισχυρό φόβο του γήρατος και του θανάτου, που μας στοιχειώνει, με τα θαύματα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Οι δύο θεότητες μας υπόσχονται το αδιανόητο σπάζοντας διαρκώς τα όρια και τους κανόνες αναστατώνοντας μας λεπτό το λεπτό. Το παρελθόν απομακρύνεται πίσω μας με διαρκώς επιταχυνόμενη ταχύτητα. Το μέλλον δεν υπάρχει πια και δεν χρειαζόμαστε απογόνους αλλά ατομικές στρατηγικές επιβίωσης και κλώνους.

Τι γυρεύει λοιπόν σήμερα στη ζωή μας ο πανούργος και πολυμήχανος έρωτας?

Ο Σωκράτης παίρνοντας το λόγο τελευταίος από τους καλεσμένους στο συμπόσιο ισχυρίζεται πως ο δαιμόνιος Έρωτας, γιος της Πενίας, κάνει τους ανθρώπους να επιθυμούν με σφοδρότητα αυτό που δεν κατέχουν. Σήμερα τα αντικείμενα της επιθυμίας μας πολλαπλασιάζονται με ιλιγγιώδη ρυθμό κρατώντας διαρκώς σε υπερδιέγερση τις αισθήσεις μας. Μπροστά στις λαμπερές τους υποσχέσεις η καθημερινότητα που βιώνουμε φαντάζει πληκτική και άχαρη. Επιθυμούμε διαρκώς και διακαώς την άνετη, ξέγνοιαστη και έντονη ζωή. Αναζητούμε την ενδιαφέρουσα δουλειά, που να προσφέρει ευχαρίστηση και αυτοεπιβεβαίωση. Μας προκαλούν οι ανοιχτοί διεθνείς ορίζοντες προσωπικής εξέλιξης και ανέλιξης που υπόσχονται εμπειρίες μοναδικές και υψηλές οικονομικές αποδοχές. Επιζητούμε τη φήμη και το χρήμα, την αίσθηση ελευθερίας και ασφάλειας, δημιουργικότητας και επιτυχίας. Θέλουμε ένα άνετο σπίτι και αυτοκίνητο με τα κομφόρ της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας και της αισθητικής, που συγχρόνως να εκφράζουν και το προσωπικό μας γούστο. Επιθυμούμε ένα σώμα σφριγηλό και επιθυμητό, ένα νεανικό και αψεγάδιαστο πρόσωπο. Λατρεύουμε τις συχνές μετακινήσεις αναψυχής, τα ταξίδια στο εξωτερικό, τις διακοπές σε μέρη ονειρεμένα. Ονειρευόμαστε την απελευθέρωση από το μόχθο της ρουτινιάρικης σπιτικής φροντίδας. Ακολουθούμε τη μόδα επιθυμώντας είδη αμφίεσης που θα μας κάνουν αποδεκτούς, ελκυστικούς και ξεχωριστούς αποπνέοντας κύρος και γοητεία. Αναζητούμε ένα / μία σύντροφο που να πληροί τις προδιαγραφές μας και να ικανοποιεί τις επιθυμίες μας. Επιθυμούμε να απολαμβάνουμε και να προσφέρουμε υψηλών επιδόσεων ασφαλές και ηδονικό σεξ. Θέλουμε τον δικό μας απαραβίαστο προσωπικό χώρο και χρόνο ελεύθερης έκφρασης, την αυτονομία μας και μια αίσθηση αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης, αυθεντικότητας. Επιζητούμε τη συντροφιά άνετων και ευχάριστων ανθρώπων, που να μας ανεβάζουν.

Παρότι η λίστα είναι ενδεικτική (θα μπορούσε να γεμίσει σελίδες) μια προσεκτική ανάγνωση θα αποκάλυπτε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι για τους περισσότερους από εμάς δεν υπάρχει καμία πιθανότητα εκπλήρωσης όλων αυτών των επιθυμιών που μας κατέχουν και αν κάποιοι σταθούμε τυχεροί μόνο πρόσκαιρα και περιστασιακά θα απολαύσουμε την ικανοποίηση τους. Και όμως αυτή η διαπίστωση δεν διώχνει από πάνω μας τη μελαγχολική αίσθηση του ανεκπλήρωτου και μιας κάποιας μειονεξίας που μας κρατάει διαρκώς σε εγρήγορση. Μένουμε σε επιφυλακή, είτε για να αρπάξουμε την ευκαιρία που αργά ή γρήγορα θα εμφανιστεί για να ικανοποιήσουμε κάποια από τις επιθυμίες μας, που πολλαπλασιάζονται με ιλιγγιώδη ρυθμό, είτε για να ανακαλύψουμε φθηνά και προσιτά υποκατάστατα που θα μας παρηγορήσουν κάπως. Και πάνω από όλα συνεχώς αναμετριόμαστε με το φόβο του ολοκληρωτικού αποκλεισμού μας από το αεικίνητο και άπειρο σύστημα των ευκαιριών και του εγκλεισμού μας στο στενάχωρο κόσμο της ακίνητης και θλιβερής μάζας των μίζερων και των αποτυχημένων, των φτωχών και των καταφρονεμένων χωρίς καμιά ελπίδα επανένταξης. Που και που ακόμη εμφανίζεται γραμμένο στους τοίχους με το μαύρο χρώμα των υστερο-ρομαντικών της επανάστασης το σύνθημα «Ζητείστε το αδύνατο». Το σύνθημα με επαναστατική προϊστορία συμπυκνώνει στην ουσία του το πλέον ακαταμάχητο μάρκετινγκ της καταναλωτικής καπιταλιστικής κοινωνίας, το οποίο υπόσχονται πως θα κάνουν πραγματικότητα η ελεύθερη αγορά, η επιστήμη, η τεχνολογία, η τέχνη και ο φτερωτός έρωτας. Τα θνητά μέλη της πλέον ανικανοποίητης κοινωνίας στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού που έχει ξεφύγει πια από κάθε κανόνα και όριο φαίνεται πως κατά βάθος αποτελούν σήμερα τους καλύτερους ανά τους αιώνες πελάτες της πραμάτειας του πολυμήχανου δαίμονα, αν ισχύει ακόμη η ρήση του αρχαίου έλληνα φιλοσόφου πως ο έρωτας αναζητά αυτό που δεν έχει.

Και να που σήμερα ο έρωτας, μεταλλαγμένος γόνος μιας καταναλωτικής κουλτούρας που αναπαράγει διαρκώς τη στέρηση και την υστέρηση, μας γνέφει από μακριά γεμάτος υποσχέσεις ευδαιμονίας. Θα πληρώσει το υπαρξιακό μας κενό. Θα δώσει νόημα και μορφή στην άδεια και χαοτική ζωή μας. Θα μας χαρίσει αυτοεπιβεβαίωση καλύπτοντας τις βαθύτερες ανασφάλειες μας με βλέμματα και χειρονομίες θαυμασμού και λατρείας. Θα αναζωογονήσει τις αισθήσεις μας. Θα νιώσουμε επιθυμητοί και μοναδικοί. Θα χαλαρώσει τα τεντωμένα μας νεύρα. Θα θεραπεύσει την ανία και το άγχος. Θα ανοίξει νέους δρόμους επικοινωνίας, συνεύρεσης, συνενοχής και ταύτισης. Θα μας προσφέρει τη χαρά, την ηδονή και την έκσταση του σεξουαλικού παιχνιδιού. Θα μας πάρει να φύγουμε από την πεζή και πιεστική καθημερινότητα μας έστω και για λίγο.

Η Έμμα Μποβαρύ, η πρώτη μοντέρνα ηρωίδα της δυτικής λογοτεχνίας, στο έργο του Φλωμπέρ που εκδόθηκε το 1857, εκφράζει, θα έλεγε κανείς διαβάζοντάς την το 2005, με ανατριχιαστική πιστότητα τη αποξενωμένη και ανικανοποίητη σύγχρονη ανθρώπινη ψυχή.

«Τα πράγματα κι όλας, όσα της είταν πραγματικά τριγύρω της, η πληκτική εξοχή, οι ηλίθιοι νοικοκυραίοι, η μετριότητα της ζωής, της εφαινόταν στον κόσμο σαν εξαίρεση, ένα ιδιαίτερο τυχερό, που της είχε λάχει εκείνης, ενώ απόπερα απλωνόταν, όσο το μάτι μπορούσε να ιδεί, ο άπειρος τόπος της ευτυχίας και του πάθους.»(μτφρ. Κ. Θεοτόκης)

Όμως στη σημερινή εποχή των διογκωμένων αναγκών και των μειωμένων προσδοκιών τον ανικανοποίητο ψυχισμό της Έμμας που γεννά αδηφάγες επιθυμίες συνοδεύει μέσα μας ο κυνισμός των εραστών της, που θωρακίζει τον εαυτό μας από τους κίνδυνους της απώλειας και του πόνου επιτρέποντας να χαρούμε τις εφήμερες απολαύσεις με ασφάλεια.

«Αλλά με την υπεροχή αυτή του κριτικού μυαλού, που ανήκει σ’ εκείνον, ο οποίος σε κάθε υποχρέωση του μένει παράμερα, ο Ροδόλφος διέκρινε μέσα στο αίσθημα αυτό άλλες εκμεταλλεύσιμες απολαύσεις.. Εθεώρησε κάθε ντροπή ενοχλητική και μεταχειρίσθηκε την Έμμα χωρίς κανέναν απολύτως σεβασμό. Την έκαμε κάτι το ελαφρό, το διεφθαρμένο. Είταν ένα είδος ηλίθιας αφοσίωσης, γεμάτης θαυμασμό γι’ αυτόν, ηδονής για εκείνην, μια μακαριότητα που τον ενάρκωνε. Κι η ψυχή του εβυθιζόταν, όπως ο δούκας της Κλαράνς, μέσα στο βαρέλι του κρασιού.»

Ο μεταμοντέρνος θίασος του Έρωτα προσφέρει σήμερα μια μεγάλη ποικιλία εναλλασσόμενων ρόλων που τους παίζουμε άντρες και γυναίκες αδιακρίτως πλέον. Προσαρμοζόμαστε συνήθως χωρίς δυσκολία στις εκάστοτε περιστάσεις και αναλόγως γινόμαστε ελεύθεροι κυνηγοί, ανικανοποίητοι σύντροφοι, αφελείς ρομαντικοί, ψυχροί ηδονιστές, φοβισμένοι πουριτανοί, ηγεμονικοί εραστές, υποτακτικοί ερωμένοι, μονογαμικοί, πολυγαμικοί, επίζηλοι, ζηλιάρηδες, καταπιεστικοί, ανεκτικοί, κατακτητές και κατακτημένοι με ημερομηνία λήξης συλλέγοντας εμπειρίες και επιθυμώντας να δοκιμάσουμε τα πάντα.

Όμως παρά τα μέτρα ασφάλειας, που μηχανευόμαστε και τους προστατευτικούς θώρακες, που ζωνόμαστε ο έρωτας μας παιδεύει μέσα από την αίσθηση ανασφάλειας, αβεβαιότητας, απογοήτευσης, διάψευσης και απόρριψης που πολλές φορές προκαλεί.

Αυτό όμως που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την εποχή μας είναι τα βάσανα που γεννά η έλλειψη του έρωτα, την οποία συχνά βιώνουμε ως ανομολόγητη ήττα και παραίτηση, ασθένεια χρήζουσα θεραπείας και προσωπική αποτυχία που απαιτεί σκληρή εργασία. Για να θεραπεύσουμε λοιπόν τα βάσανα που γεννά τόσο η παρουσία όσο και η απουσία του είναι μάταιο να προσφύγουμε γυρεύοντας έλεος σε παλαιότερες θεότητες, που δεν κατέχουν τη σύγχρονη πολυπραγμοσύνη των ερωτικών δαιμονίων. Έχουμε επινοήσει νέες θεραπευτικές τελετουργίες για να καταφύγουμε .

Η συμβουλευτική υποστήριξη των ειδικών της ψυχής θα μας κάνει ικανούς να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε και θα μας θεραπεύσει από τις πληγές και τα τραύματα των αλλεπάλληλων διαψεύσεων μας. Ένα σωρό προϊόντα και υπηρεσίες υπόσχονται να μας κρατήσουν νέους και να μας κάνουν όμορφους και επιθυμητούς (καλλυντικά, είδη αμφίεσης και μακιγιάζ, ινστιτούτα περιποίησης, αδυνατίσματος, μεταφύτευσης μαλλιών, χημικοί, αισθητικοί, πλαστικοί χειρούργοι, γυμναστήρια). Οι τηλεμάντεις τις νύχτες καταπραΰνουν το άγχος μας, «μ΄ αγαπά, δε μ΄ αγαπά» Η δημόσια έκθεση και εξομολόγηση των αισθημάτων και των σχέσεων, των επιθυμιών και των παθών μας ως ήρωες / θύματα θα μας επιβεβαιώσει / ανακουφίσει και ως καταναλωτικό κοινό θεατών, αναγνωστών, ακροατών θα μας γοητεύσει / παρηγορήσει βάζοντας μας στο παιχνίδι, «ουφ είμαστε ακόμη ζωντανοί». Η εργασιοθεραπεία θα μας προσφέρει χωρίς φειδώ την ανοσία και τη λήθη και στα εγχειρίδια εκλαϊκευμένης ψυχολογίας θα βρούμε τεχνικές διαχείρισης κρίσεων. Ο Άγιος Βαλεντίνος θα φέρει στους πιστούς του κάθε χρονιά τα δώρα του έρωτα ανάλογα με το αντίτιμο που θα θελήσουν τα καταβάλουν.

Έτσι και φέτος στις 14 Φεβρουαρίου ο νέος παγκόσμιος άγιος του έρωτα θα ζητήσει να τιμήσουμε τους εύθραυστους και εφήμερους έρωτες μας ενδίδοντας στο κάλεσμα του να χαρούμε, να προσφέρουμε και να απολαύσουμε. Θα ακολουθήσουμε λοιπόν την Έμμα Μποβαρύ, που «εσύγχυζε, στην επιθυμία της , την ηδονική απόλαυση της πολυτέλειας με τις χαρές της καρδιάς, τις όμορφές συνήθειες με τη λεπτότητα του αισθήματος» και ήταν σίγουρη πως «είχε ανάγκη και ο έρωτας, όπως και τα ινδικά φυτά, από μια γη προετοιμασμένη, από μια ιδιαίτερη θερμοκρασία». Οι θιασώτες του έρωτα θα προμηθευτούμε και θα χαρίσουμε πολύτιμα ελιξίρια που ανα-ζωογονούν, ανα-θερμαίνουν το ερωτικό συναίσθημα και οξύνουν τις αισθήσεις. Οι γενναιόδωροι κατέχοντες θα προσφέρουν δείπνο σε πολυτελές εστιατόριο, χρυσό αναπτήρα, μεταξωτά σέξι εσώρουχα, πούρα Αβάνας, πολύτιμο κόσμημα, πουλόβερ από κασμίρ, ιδιαίτερο άρωμα με ονοματεπώνυμο, πακέτο απόδρασης σε κοσμοπολίτικους ή εξωτικούς τόπους. Οι θεράποντες πάντως του αγίου μας συμβουλεύουν πως χρειαζόμαστε κάτι τις το ξεχωριστό και ακριβό με την επιθυμία είτε να δημιουργήσουμε την κατάλληλη ατμόσφαιρα για να ευδοκιμήσει το ευαίσθητο φυτό του έρωτα είτε να κάνουμε υποφερτή την έλλειψη του. Από μας εξαρτάται αν θα ενδώσουμε. Πολλοί θα προβούμε σε ταπεινές, συμβολικές χειρονομίες χαρίζοντας μια σοκολατένια καρδιά, ένα κόκκινο τριαντάφυλλο, ένα ποίημα. Τα δώρα αυτά θα λειτουργήσουν ως θεραπευτικά υποκατάστατα ανανεώνοντας άρρητα την υπόσχεση για όλα τα παραπάνω, όλα αυτά που οι σειρήνες της καταναλωτικής ευδαιμονίας ψιθυρίζουν στο αυτί μας ότι αξίζουμε και μπορούμε να τα αποκτήσουμε.

Ο Τζίμης Πανούσης έχει πει πως τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία αλλά καλά είναι να υπάρχουν. Ο έρωτας μας υπόσχεται την ευτυχία και ο άγιος προστάτης του μας κλείνει το μάτι υποσχόμενος πως το καλύτερο ελιξίριο του έρωτα είναι τα χρήματα που ξοδεύονται για να μας χαρίσουν την πολυτέλεια και την ομορφιά. Τα χρήματα δεν φέρνουν την ευτυχία αλλά υπόσχονται την ικανοποίηση των επιθυμιών μας μέσα από την κατανάλωση τους και γι’ αυτό είναι εξίσου επιθυμητά με τον έρωτα. Το χρήμα όπως και ο έρωτας μπορεί να αναλωθεί χαρίζοντας πρόσκαιρη ηδονή και ανανέωση μαζί με τη μέθη της λήθης και της παντοδυναμίας.

Κι εμείς στα τυφλά χωρίς δεύτερη σκέψη αφηνόμαστε στις πανούργες τεχνικές του Βαλεντίνου δοκιμάζοντας να θεραπεύσουμε προσωρινά την αδιαπέραστη μοναχικότητα μας κλείνοντας μέσα στις κόκκινες καρδούλες μας την υπόσχεση του, έστω για μια στιγμή στον άπειρο τόπο της ευτυχίας και του πάθους.

«Τι άλλο θα μπορούσα να ζητήσω από τον πολυμήχανο θεράποντα του έρωτα εγώ, η ερωτευμένη με τον έρωτα σε μιαν εποχή ο πλανήτης υπερθερμαίνεται και οι ψυχές των ανθρώπων κρυώνουν?» θα αναρωτιόταν η Έμμα σήμερα «μια στιγμή όχι για να τη θυμάμαι αλλά για να την ξεχάσω και να την αναζητήσω αμέσως μετά πάντοτε ανικανοποίητη, πάντοτε νέα, πάντοτε ανήσυχη, πάντοτε διαθέσιμη ξανά και ξανά σα να είναι η πρώτη φορά».

posted by fani @ 12:43 PM